Πώς η νέα 'διάσωση' της Ελλάδας αλλάζει την Ευρώπη ριζικά

Την ώρα που όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στην Ελλάδα και στο αν θα ψηφισθεί το Μεσοπρόθεσμο ώστε να 'κλειδώσει' και τυπικά το νέο πακέτο στήριξης μέχρι το 2014, τμήμα του οποίου, πλέον, θεωρείται και η 5η δόση, η Ισπανία ζει το δικό της Γολγοθά καθώς το κόστος δανεισμού της από τις αγορές αυξάνεται θεαματικά και επικίνδυνα. Από τον Αύγουστο του 2010 μέχρι σήμερα, σε διάστημα δέκα, περίπου, μηνών, το επιτόκιο των 3ετών ομολόγων της Ισπανίας έχει εκτοξευτεί από το 2,2% στο 4,4%, σε μία αύξηση της τάξης του 100%.
Όπως συνέβη και με την περίπτωση της Ελλάδας, εξαιτίας της ταχύτατης αύξησης του κόστους κρατικού δανεισμού και της αδύναμης οικονομική κατάστασης της χώρας σε μία περίοδο που οι δανειακές της ανάγκες είναι μεγάλες, η Ισπανία κινδυνεύει ολοένα και περισσότερο να βγει εκτός προϋπολογισμού και τελικά να δυσκολευτεί να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της με αποτέλεσμα να αρχίσουν οι πιέσεις για προσφυγή της στο μηχανισμό στήριξης ή στην καλύτερη περίπτωση, για την υιοθέτηση σκληρών μέτρων λιτότητας.
Αν και η Ισπανία δεν έχει να αντιμετωπίσει χρέος σε επίπεδα αντίστοιχα με αυτά της Ελλάδας, έχει μεγαλύτερο πρόβλημα στον τομέα της ανεργίας, στην αγορά κατοικίας και στον τραπεζικό της κλάδο, ενώ το κρατικό της έλλειμμα κυμαίνεται στο 9,4% τη στιγμή που η οικονομία της είναι ιδιαίτερα αδύναμη. Το κυριότερο, όμως, η Ισπανία βρίσκεται αντιμέτωπη με μία εντελώς διαφορετική στάση των δανειστών απέναντι στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας από αυτήν προ 12 μηνών, η οποία προέκυψε μέσα από την 'επιτυχία' της Γερμανίας να 'πείσει' τους δανειστές να συμμετάσχουν στο κόστος της 'διάσωσης' της Ελλάδας.
Είτε αυτό το σχέδιο ευοδωθεί όπως ακριβώς το φαντάζεται η Γερμανία είτε η όχι, η συμμετοχή των δανειστών στο κόστος στήριξης της Ελλάδας συνεπάγεται ότι το ρίσκο τους, πλέον, έχει αυξηθεί όταν δανείζουν σε χώρες της περιφέρειας της ευρωζώνης και αυτό με τη σειρά του σημαίνει πως θα πρέπει να μετακυλήσουν αυτό το ρίσκο στο επιτόκιο με το οποίο θα δανείζουν της χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Για τους δανειστές, η συμμετοχή τους στο σχέδιο 'διάσωσης' της Ελλάδας αποτελεί την αρχή του τέλους της περιόδου μηδενικού ρίσκου του ευρωπαϊκού κρατικού χρέους και το πρώτο στάδιο στο σχέδιο της Γερμανίας να 'θεσμοθετήσει' τη μόνιμη ανάληψη από αυτούς ενός τμήματος του ρίσκου ενδεχόμενης μη αποπληρωμής του.
Οι ενδείξεις πως η Γερμανία έχει βάλει στόχο να αλλάξει ριζικά την ευρωπαϊκή αγορά ομολόγων και να 'συνετίσει' τους δανειστές είναι πολλές και συμπεριλαμβάνουν την υποχρέωση της Πορτογαλίας να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με τους ιδιώτες κατόχους ομολόγων της προκειμένου να τα διακρατήσουν κατά τη διάρκεια του δανειακού της προγράμματος, όπως σημειώνεται στο κείμενο της συμφωνίας της με την ΕΕ όπου αυτό τίθεται ως προϋπόθεση προκειμένου να λάβει τα δάνεια στήριξης. Οι ενδείξεις συμπεριλαμβάνουν, κυρίως, τις σαφείς δηλώσεις της Γερμανίας ότι ο Μόνιμος Μηχανισμός Στήριξης θα ενεργοποιείται μόνο με τη συμμετοχή των δανειστών στο κόστος διάσωσης ευρωπαϊκών κρατών.
Αν και ακόμη δεν έχει φτάσει στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, ωστόσο όσο το θρίλερ της έγκρισης ενός νέου πακέτου για την Ελλάδα εκτυλίσσεται, τα επιτόκια των 10ετών ομολόγων της Ιταλίας άγγιξαν το 5%, ενώ αυτά των 5ετών της ομολόγων απογειώθηκαν στο 4,26% (από το 2,4% το Νοέμβριο).
Πέρα από την Ιταλία, η αντίδραση των δανειστών στο σχέδιο της Γερμανίας να τους κάνει 'κοινωνούς' του ρίσκου όταν δανείζουν σε ευρωπαϊκές χώρες αποτυπώνεται στα επιτόκια των κρατικών ομολόγων της Ιρλανδίας και της Πορτογαλίας, καθώς από την ημέρα της σχετικής δήλωσης δια στόματος Μέρκελ, το Φθινόπωρο του 2010, τα επιτόκια των 2ετών ιρλανδικών ομολόγων εκτοξεύτηκαν από το 3% στο 13,7% και τα αντίστοιχα της Πορτογαλίας από το 3% στο 14,2%.
Αυτό έχει εξασφαλίσει τον αποκλεισμό των δύο αυτών χωρών από τις αγορές κεφαλαίων για χρόνια, κάτι που σημαίνει πως το δράμα της Ελλάδας θα μετατραπεί, τουλάχιστον, σε τριλογία, με το δεύτερο επεισόδιο να έχει ως πρωταγωνίστρια την Ιρλανδία και το τρίτο την Πορτογαλία.
Η ευρωπαϊκή αγορά ομολόγων, όμως, άλλαξε και για έναν ακόμη λόγο: για πρώτη φορά από την ίδρυση της ευρωζώνης, οι δανειστές πρέπει να συμπεριλάβουν στα μοντέλα υπολογισμού του ρίσκου τους και αυτό της πιθανότητας μίας χώρας να εγκαταλείψει την ευρωζώνη. Μέχρι σήμερα, οι δανειστές υπολόγιζαν αυτήν την πιθανότητα ως μηδενική και έτσι θεωρούσαν δεδομένο πως εφόσον δάνεισαν σε μία χώρα σε ευρώ θα λάμβαναν τα κεφάλαια και τους τόκους, επίσης, σε ευρώ. Πλέον, υπάρχει ο κίνδυνος, έστω και μικρός, να κληθούν να λάβουν τα χρήματα τους σε ελληνική δραχμή, ιρλανδική λίρα ή πορτογαλικό εσκούδο και γιατί όχι σε ισπανική πεσέτα ή ιταλική λιρέτα.
Έτσι, σήμερα οι δανειστές πρέπει να αποδεχτούν πως από εδώ και στο πέρα ισχύουν τα εξής που δεν ίσχυαν μέχρι πρότινος:

• α) Η ύπαρξη εξαιρετικά σοβαρού κινδύνου πτωχεύσεων ή αναδιαρθρώσεων χρέους ευρωπαϊκών χωρών δηλαδή η ύπαρξη αντίστοιχα μεγάλου ρίσκου να μην πληρωθούν στην ώρα τους και εις ολόκληρον τα δάνεια τους
  
• β) Πως θα συμμετέχουν στο κόστος διάσωσης ευρωπαϊκών κρατών με αδυναμία πληρωμής, δηλαδή θα συμφωνήσουν εκ των προτέρων πως αν μία ευρωπαϊκή χώρα δε μπορεί να αποπληρώσει το χρέος της είτε θα της 'χαρίζουν' τμήμα του είτε θα τη διευκολύνουν με άλλους τρόπους
  
• γ) Πως υπάρχει, έστω, μικρός κίνδυνος να μην πληρωθούν τα δάνεια τους σε ευρώ αλλά σε κάποιο εθνικό νόμισμα
  
• δ) Πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα κάνει τα πάντα προκειμένου να εξασφαλίσει πως μία ενδεχόμενη αναδιάρθρωση δε θα αποτελέσει πιστωτικό γεγονός με βάση τον ISDA, ο οποίος και αποφασίζει για το αν θα ενεργοποιηθεί πληρωμή των ασφαλίστρων των κρατικών ομολόγων ή όχι
  

Η αποδοχή κάθε ενός από τα παραπάνω μεταφράζεται σε αύξηση του ρίσκου για τους δανειστές και επομένως σε αύξηση του κόστους των δανείων δηλαδή των επιτοκίων των κρατικών ομολόγων. Το παράδειγμα της μεταφοράς του ρίσκου στο επιτόκιο φαίνεται έντονα στην περίπτωση της Ελλάδας. Τον Οκτώβριο του 2009 το επιτόκιο των ομολόγων 3ετίας της Ελλάδας βρισκόταν στο 2,15%. Μετά την ανακοίνωση του Πρωθυπουργού ότι το έλλειμμα ήταν πολύ μεγαλύτερο από το μέχρι τότε δηλωθέν και πως η χώρα κινδύνευε με πτώχευση (ενεργοποίηση του α') το επιτόκιο αυξήθηκε στο 6,5% τον Ιανουάριο του 2010 και στο 17,4% όταν έγινε η συμφωνία δανεισμού με την Τρόικα. Έκτοτε και μέχρι τον Οκτώβριο του 2010 το επιτόκιο υποχώρησε στο 8,7%, καθώς το ρίσκο πτώχευσης μειώθηκε (αποκλιμάκωση του ρίσκου από το α΄).
Τότε, ωστόσο, έγιναν οι πρώτες δηλώσεις Μέρκελ για το σχέδιο συμμετοχής των δανειστών στο κόστος διάσωσης (ενεργοποίηση του β') γεγονός που απογείωσε το επιτόκιο πάνω από το 17% κάνοντας αδύνατη την επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές σύμφωνα με το πρόγραμμα δανεισμού της και ενισχύοντας, έτσι, την πιθανότητα πτώχευσης της (ενίσχυση του α'). Η μόλυνση μεταδόθηκε σε Ιρλανδία και Πορτογαλία και όταν πλέον δημοσιεύτηκαν σενάρια για πιθανή αποχώρηση της Ελλάδας από το ευρώ (ενεργοποίηση του γ') αλλά και σχέδιο συμμετοχής των δανειστών με τρόπο που δε θα προκαλεί πιστωτικό γεγονός (ενεργοποίηση του δ'΄) το επιτόκιο του 3ετούς ελληνικού ομολόγου εκτοξεύτηκε κοντά στο 30%, όπου βρίσκεται σήμερα (29,18%).
Η ευρωπαϊκή αγορά κρατικών ομολόγων, επομένως, έχει αλλάξει ριζικά και αυτό αποτυπώνεται ήδη και θα συνεχίσει να αποτυπώνεται στο κόστος δανεισμού, το οποίο δεν πρόκειται να επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα για πολλά χρόνια. Και καθώς στο μοντέρνο χρηματοοικονομικό σύστημα η ίδια η ύπαρξη των κρατών συνδέεται με την ικανότητα τους ή μη να αντλήσουν δανεικά κεφάλαια, η ριζική αλλαγή της ευρωπαϊκής αγοράς ομολόγων θα προκαλέσει βαθιές πολιτικοοικονομικές αλλαγές σε ολόκληρη την Ευρώπη. Έτσι, ίσως σε ένα μέλλον όχι πολύ μακρινό από σήμερα, η ύπαρξη κοινοτικών επιτρόπων και ομάδων εποπτείας των εθνικών οικονομιών να μη θεωρείται η εξαίρεση αλλά ο κανόνας.
Ίσως, τότε, η θεσμοθέτηση ενός πανευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών να προκύψει ως ανάγκη για το συντονισμό και τον έλεγχο των επιτρόπων και των ομάδων εποπτείας. Και αν το αποτέλεσμα αυτού του συστήματος κριθεί επιτυχές, τότε ίσως κριθεί σκόπιμο να επαναληφθεί με ένα πανευρωπαϊκό υπουργείο Ανάπτυξης, για να αντιμετωπίσει το δεύτερο σημαντικότερο πρόβλημα των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας και γιατί όχι ενός πανευρωπαϊκού υπουργείου Εργασίας για να αντιμετωπίσει το μείζον πρόβλημα της ανεργίας που στις Ε4 χώρες (Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ελλάδα, Ισπανία) είναι ήδη δραματικό.
Τότε, όμως, θα είναι, ίσως, φυσικό επακόλουθο να θεσμοθετηθεί η θέση ενός Ευρωπαίου Πρωθυπουργού, που θα ηγείται όλων των υπουργείων που θα έχουν δημιουργηθεί και ο οποίος θα εκλέγεται κατευθείαν από τη βάση (ο πρώην Πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ έχει ήδη προβάλλει τον εαυτό του ως υποψήφιο για μία τέτοια θέση). Και τότε, το γερμανικό όραμα μίας πολιτικά ενοποιημένης Ευρώπης που θα έχει υιοθετήσει το γερμανικό οικονομικό μοντέλο και όπου η Γερμανίαθα έχει τον κυρίαρχο ρόλο, θα έχει γίνει πραγματικότητα, 20-25 χρόνια μετά την πρώτη προσπάθεια υλοποίησης του.
Και τότε, πλέον, τα λόγια της σιδηράς κυρίας Μάργκαρετ Θάτσερ, “νικήσαμε τους Γερμανούς σε δύο πολέμους και τώρα επιστρέφουν”, που είπε όταν επετεύχθη η επανένωση Ανατολικής – Δυτικής Γερμανίας , θα είναι πιο σύγχρονα και πιο έγκυρα από ποτέ.